Theo Báo cáo về xếp hạng chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) năm 2021 được WIPO công bố mới đây, Việt Nam xếp thứ 44 trên 132 quốc gia/nền kinh tế (so với thứ hạng 42 năm 2019 và năm 2020) sau khi WIPO cập nhật số liệu GDP theo tính toán mới của Việt Nam (tăng khoảng 36% so với năm 2020).

Mặc dù Việt Nam giữ nguyên vị trí xếp hạng về đầu ra đổi mới sáng tạo (thứ hạng 38) và tiếp tục có sự cải thiện thứ hạng đầu vào đổi mới sáng tạo (tăng 2 bậc, từ 62 lên 60 so với năm 2020) nhưng giá trị GDP mới, lớn hơn đã điều chỉnh lại thứ hạng của Việt Nam do nhiều chỉ số thành phần được tính dựa trên tổng giá trị chia GDP (có 27 chỉ số trên tổng số 81 chỉ số sử dụng GDP để tính toán, trong đó 24 chỉ số sử dụng GDP làm mẫu số).

Trong nhóm 34 quốc gia có thu nhập trung bình thấp được đưa vào danh sách xếp hạng GII năm 2021, Việt Nam tiếp tục giữ vị trí đứng đầu. Đồng thời, Việt Nam duy trì xếp hạng trong nhóm 45 quốc gia dẫn đầu toàn cầu.

Theo đánh giá của WIPO, năm 2021, chỉ số GII của Việt Nam có kết quả nổi bật về Trình độ phát triển của thị trường, xếp hạng 22, tăng 12 bậc từ vị trí 34 năm 2020 - thứ hạng cao nhất từ trước tới nay của Việt Nam đối với trụ cột này. Đây cũng là trụ cột có thứ hạng cao nhất trong 7 trụ cột của GII.

Trong đó, tiến bộ mạnh mẽ nhất là nhóm chỉ số về Thương mại, đa dạng hóa và quy mô thị trường đã tăng 34 bậc, từ thứ hạng 49 lên 15 - cũng là thứ hạng tốt nhất từ trước tới nay của nhóm chỉ số này. Cụ thể, chỉ số Mức thuế quan áp dụng, bình quân gia quyền/tất cả các sản phẩm (%) tăng 61 bậc (từ hạng 82 lên 21). Đây là kết quả của các nỗ lực gỡ bỏ rào cản thuế quan thông qua hàng loạt hiệp định thương mại song phương và đa phương mà chúng ta đã tích cực chủ động tham gia trong vài năm trở lại đây.

Việt Nam tiếp tục được WIPO nhận xét như hình mẫu đáng học hỏi: “Việt Nam nằm trong số 50 nền kinh tế GII có tiến bộ đáng kể nhất trong xếp hạng đổi mới sáng tạo theo thời gian. Cùng với Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ và Philippines, Việt Nam có tiềm năng thực sự để thay đổi cục diện đổi mới sáng tạo toàn cầu trong những năm tới. Đó là chìa khóa để các quốc gia khác học hỏi từ các quốc gia như Việt Nam và tham gia nhóm các quốc gia liên tục đi lên về đổi mới sáng tạo”.

Đầu tư cho đổi mới sáng tạo là hướng đi bền vững trong đại dịch

Bình luận về chỉ số đổi mới sáng tạo của Việt Nam, Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy cho rằng, trong 2 năm qua, Việt Nam cũng như hầu hết các nước trên thế giới đã trải qua đại dịch COVID-19 toàn cầu với ảnh hưởng không nhỏ tới nền kinh tế, từ sản xuất kinh doanh, nghiên cứu, phát triển tới mọi mặt của đời sống, trong đó có hoạt động đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, Tổ chức WIPO đánh giá, đầu tư cho đổi mới sáng tạo vẫn được duy trì trong suốt 2 năm vừa qua cho thấy chỉ có đầu tư vào đổi mới sáng tạo mới là một trong những hướng đi bền vững cho thế giới cũng như cho Việt Nam trong việc chống chọi với đại dịch COVID-19.

Thứ trưởng Bùi Thế Duy nêu dẫn chứng, quá trình đầu tư cho đổi mới sáng tạo của Việt Nam được thể hiện qua các kết quả nghiên cứu phát triển trong nhiều năm qua và kịp thời đưa vào ứng phó với đại dịch COVID-19. Có thể kể đến như bộ kit xét nghiệm do Việt Nam tự nghiên cứu, chế tạo và phát triển đã xuất hiện đúng lúc và đưa vào sản xuất, sử dụng trong 2 năm qua.

Bên cạnh đó là hàng loạt các kết quả khác như Việt Nam đã nghiên cứu và phát triển robot tự hành hỗ trợ chăm sóc y tế, máy tạo oxy dòng cao; nghiên cứu vaccine Nanocovax... Tất cả yếu tố liên quan đến KH&CN, đổi mới sáng tạo để tiếp tục ứng phó với đại dịch COVID-19 cũng như chống đứt gãy trong chuỗi sản xuất kinh doanh, khôi phục kinh tế trong thời gian tới... cũng phần nào thể hiện trong chỉ số sáng tạo toàn cầu của Việt Nam năm 2021.

Nhận xét về Việt Nam, ông Marco M. Aleman, Trưởng Cơ quan Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và sở hữu trí tuệ kiêm trợ lý, đặc phái viên Tổng Giám đốc WIPO cho biết: “Việt Nam tiếp tục là tấm gương cho các nước đang phát triển khác trong việc coi đổi mới sáng tạo là một ưu tiên quốc gia. Việc Chính phủ sử dụng GII như một công cụ đo lường và đánh giá hiệu quả hoạt động đổi mới sáng tạo của quốc gia là ví dụ rõ ràng nhất cho thấy Việt Nam nhận thức được tầm quan trọng của việc này đối với sự phát triển quốc gia. Các nước khác đang học hỏi từ Việt Nam cách sử dụng GII một cách có hệ thống để đánh giá những thay đổi về kết quả hoạt động đổi mới sáng tạo ở cấp độ cao nhất”.

Ông Sacha Wunsch Vincent, chuyên gia cao cấp của WIPO đánh giá việc sụt giảm thứ hạng không có ý nghĩa nhiều về mặt thống kê bởi nó không phải là sự tụt hạng mà phản ánh sự cải thiện nhưng chưa đủ nhanh. Để cải thiện chỉ số, ông Sacha gợi ý các giải pháp chính sách hướng tới doanh nghiệp, trong đó doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam có thể tiếp cận tăng lượng vốn đầu tư; đồng thời ông cũng đưa ra khuyến nghị về việc đẩy mạnh đầu ra, trong đó chủ yếu là xuất khẩu công nghệ cao.

Ông Andrew Micheal Ong, đại diện Văn phòng Khu vực châu Á - Thái Bình Dương của WIPO cho rằng, Việt Nam cần có mục tiêu chiến lược trong việc thúc đẩy đa dạng các đổi mới sáng tạo.

Theo các chuyên gia, để có thể tiếp tục cải thiện, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo, Việt Nam cần nhìn tổng thể hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, tập trung vào các trường đại học, viện nghiên cứu để tạo ra tri thức; đồng thời, tập trung vào doanh nghiệp để truyền tải tri thức vào việc phát triển kinh tế - xã hội, qua đó có thể đổi mới đầu ra.