Tư tưởng của Hồ Chí Minh về trí thức thấm sâu trong quan điểm của Đảng

Nhân kỷ niệm 60 năm Ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp mặt đội ngũ trí thức (18/5/1963 - 18/5/2023), GS.TSKH. Nhà giáo Nhân dân Vũ Minh Giang, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam đã có những chia sẻ nhấn mạnh việc trọng trí thức là thuộc tính của Đảng ta mà Chủ tịch Hồ Chí Minh là hiện thân.

"Phải chăng do hoàn cảnh lịch sử khắc nghiệt, đất nước thường xuyên phải đối mặt với những thử thách hiểm nghèo đã khiến dân tộc Việt Nam không chỉ cần cù, anh dũng mà còn phải vận dụng tối đa nguồn lực trí tuệ của mình. Truyền thống hiếu học, trọng học, trọng trí thức cũng từ đây mà ra", GS. Vũ Minh Giang nói.

Theo GS. Vũ Minh Giang, Chủ tịch Hồ Chí Minh là hiện thân của dân tộc nên hơn ai hết, Người đã thấu hiểu sự nghiệp cách mạng ở Việt Nam không thể không huy động tối đa vai trò của đội ngũ trí thức. Trong những năm bôn ba nước ngoài, mặc dù hoàn cảnh vô cùng khó khăn và bận trăm công nghìn việc, Người vẫn không ngừng tự học, nâng cao trình độ để tự mình trở thành một trí thức.

Chính vì tinh thần cầu thị và trọng trí thức nên Nguyễn Ái Quốc đã nhận được sự cảm tình và giúp đỡ vô cùng quý báu của nhiều trí thức Pháp và Việt kiều, trong đó đặc biệt phải kể đến nhà chí sĩ yêu nước Phan Chu Trinh.

Sau khi lãnh đạo cuộc cách mạng giải phóng dân tộc thành công vào tháng 8/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thể hiện rõ tư tưởng trọng trí thức khi xây dựng Chính phủ lâm thời. Người đã quy tụ xung quanh mình rất nhiều những trí thức yêu nước có tài, có đức và uy tín trong nhân dân để cùng gánh vác việc nước.

Không phải ngẫu nhiên mà chỉ 2 tháng sau lễ Tuyên ngôn độc lập (2/9/1945), khi mà chính quyền cách mạng non trẻ đang còn như ngàn cân treo trên đầu sợi tóc, lại phải gồng mình lên để chống giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm, tháng 11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn giành thời gian đích thân đến chủ trì lễ khai giảng và trao bằng tốt nghiệp tại Đại học Quốc gia Việt Nam. Cùng tháng đó, Người đã viết trên báo Cứu quốc bài "Nhân tài và kiến quốc" nêu rõ quan điểm kiến thiết đất nước cần phải có nhân tài.

Một năm sau, khi cuộc chiến chống thực dân Pháp đã cận kề, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Thông lệnh "Tìm người tài đức", trong đó nêu rõ: "Nước nhà cần phải kiến thiết. Kiến thiết cần phải có nhân tài. Trong số 20 triệu đồng bào chắc không thiếu người có tài có đức. E vì Chính phủ nghe không đến, thấy không khắp, đến nỗi những bậc tài đức không thể xuất thân. Khuyết điểm đó tôi xin thừa nhận. Nay muốn sửa điều đó, và trọng dụng những kẻ hiền năng, các địa phương phải lập tức điều tra nơi nào có người tài đức, có thể làm được những việc ích nước lợi dân, thì phải báo cáo ngay cho Chính phủ biết. Báo cáo phải nói rõ: tên tuổi, nghề nghiệp, tài năng, nguyện vọng và chỗ ở của người đó. Hạn trong một tháng, các cơ quan địa phương phải báo cáo cho đủ".

"Đây chẳng khác gì một 'chiếu cần hiền' của Chủ tịch Hồ Chí Minh", GS. Vũ Minh Giang nói.

Với tâm nguyện trí thức là vốn liếng quý báu của dân tộc, trong thời gian công tác ở Pháp năm 1946, Hồ Chủ tịch đã cảm hoá được nhiều trí thức tài giỏi từ bỏ cuộc sống đủ đầy, tương lai cá nhân rộng mở, về nước tham gia vào công cuộc kháng chiến cứu quốc đầy hy sinh gian khổ.

Sức cảm hoá của Hồ Chủ tịch đối với trí thức không chỉ ở thái độ trọng thị mà còn là sự thấu hiểu, cảm thông. Người từng khẳng định việc dùng nhân tài không nên quá khắt khe, cần những người có lòng trung thành với Tổ quốc, không phản bội lại quyền lợi nhân dân là có thể dùng được. Người còn chỉ đạo không được bỏ rơi những nhân tài ngoài Đảng mà phải phải thật thà đoàn kết với họ, nâng đỡ họ, thân thiết với họ, gần gũi họ để họ đem tài năng ra giúp ích vào công cuộc kháng chiến cứu nước. Đây là tư tưởng nhất quán của Người về sử dụng trí thức: Đã dùng thì phải tin, phải tin mới dùng.

Theo GS. Vũ Minh Giang, sự kiện Chủ tịch Hồ Chí Minh đến dự và phát biểu tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ nhất Hội Phổ biến khoa học và kỹ thuật Việt Nam ngày 18/5/1963 là một cuộc gặp lịch sử giữa vị lãnh tụ anh minh với đại diện giới trí thức. Từ đây tư tưởng của Người về về trí thức ngày càng thấm sâu trong quan điểm của Đảng và từng bước được cụ thể hóa thành những chủ trương, chính sách của Nhà nước.

Đặc điểm đã hình thành xa xưa của đội ngũ trí thức Việt Nam là có mối quan hệ rất gần gũi với quần chúng nhân dân. Không giống với nhiều quốc gia phong kiến khác, ranh giới đẳng cấp trong xã hội Việt Nam không ngăn cản con em nông dân, thậm chí nông dân rất nghèo tham gia ứng thí và trở thành những người đỗ đạt.

Nhiều tiến sĩ có xuất thân bình dân, thậm chí còn là con em của những nông dân nghèo nên khi có vị trí trong bộ máy quản lý Nhà nước, họ luôn có tình cảm và quan hệ chặt chẽ với nhân dân. Từ khi Đảng trở thành tổ chức lãnh đạo hệ thống chính trị, đội ngũ trí thức càng có điều kiện phát huy đặc điểm này.

Một điểm nổi bật của đội ngũ trí thức Việt Nam là rất nhiều trí thức ưu tú đã trở thành những nhà lãnh đạo xuất sắc. Cùng với Chủ tịch Hồ Chí Minh, người thấu hiểu tầm quan trọng của trí thức với sự nghiệp cách mạng đã ra sức học tập để tự trở thành một trí thức tiêu biểu, trong hàng ngũ các nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước luôn có những trí thức vô cùng uyên bác.

Đây là hệ quả của truyền thống văn hoá Việt Nam và đặc điểm này lại trở thành tiền đề và môi trường thuận lợi cho trí thức Việt Nam phát huy vai trò của mình trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

"Đất nước Việt Nam đang có một cơ đồ lớn để có thể thực hiện khát vọng đưa dân tộc đi tới phồn vinh. Hơn bao giờ hết chúng ta phải đủ khả năng biến tất cả những gì người Việt Nam có thành lợi thế trong sự nghiệp toàn cầu hóa, đưa đất nước đi lên. Trong sự nghiệp vĩ đại này, đội ngũ trí thức dưới sự lãnh đạo của một đảng chính trị đầy trí tuệ sẽ đóng vai trò cực kỳ quan trọng", GS. Vũ Minh Giang nói.

Đầu tư cho khoa học là cơ sở cho đổi mới sáng tạo

Trong khi đó, nhấn mạnh việc đầu tư cho công tác phổ biến kiến thức khoa học, GS.TSKH Nguyễn Thiện Phúc - một chuyên gia đầu ngành của Việt Nam về kỹ thuật máy và thiết bị - đã dẫn lời Bác Hồ căn dặn: "Các cô, các chú phải ra sức đem hiểu biết khoa học và kỹ thuật của mình truyền bá rộng rãi trong nhân dân lao động, để nhân dân thi đua sản xuất nhiều, nhanh, tốt, rẻ...".

Theo GS. Nguyễn Thiện Phúc, nhiệm vụ cao cả nhất đối với các hội khoa học là đưa kiến thức khoa học đến quần chúng lao động, những người biến kiến thức khoa học thành của cải vật chất cho xã hội. Thực tế cuộc sống đã khẳng định rằng nhiệm vụ này đem lại lợi ích kinh tế không hề nhỏ cho xã hội.

Nội dung phổ biến kiến thức ngày nay không phải chỉ là kiến thức khoa học thường thức mà phải là kiến thức từ những lĩnh vực khoa học có thể làm thay đổi cuộc sống.

Đặc biệt, hiện nay, chủ đề đổi mới và sáng tạo ngày nay đang được đặc biệt quan tâm ở nước ta cũng như ở nhiều nước trên thế giới. Đổi mới sáng tạo là chìa khóa thành công để phát triển đất nước.

"Vấn đề là cần có những giải pháp sáng tạo nào để triển khai có hiệu quả", GS. Nguyễn Thiện Phúc cho rằng với nhận thức đầu tư cho khoa học là cơ sở cho đổi mới sáng tạo thì trước hết cần nhanh chóng triển khai giải pháp hiệu quả nhất là phải tổ chức học tập tốt về nội dung và phương pháp đổi mới sáng tạo để vươn lên thành công.

Qua tham khảo kinh nghiệm ở một số nước, GS. Nguyễn Thiện Phúc đề xuất nên có trung tâm tập huấn chuyên đề đổi mới sáng tạo, làm cầu nối giữa trường học và doanh nghiệp. Các trung tâm này sẽ hoạt động không chỉ theo phương thức "cầm tay chỉ việc" mà kết hợp với "phân tích tình huống" theo các chuyên đề cụ thể. Đó là hình thức phổ biến kiến thức khoa học - công nghệ thiết thực và hiệu quả nhất hiện nay.