Ngày 19/7, GS. Duncan Haldane đã có bài giảng đại chúng tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH).

Đây là hoạt động nhằm hưởng ứng Nghị quyết của Liên Hợp Quốc "Kỷ niệm năm 2022 là năm quốc tế khoa học cơ bản vì sự phát triển bền vững" do USTH phối hợp với các đơn vị tổ chức.

Bài giảng đại chúng có chủ đề: "Topological Quantum Matter, Entanglement, and the Second Quantum Revolution" (tạm dịch Topo lượng tử, sự vướng mắc và cách mạng lượng tử lần thứ 2).

Bằng cách sử dụng các khái niệm hình học topo, một nhánh của toán học, các nhà khoa học đã nghiên cứu các trạng thái khác thường của vật chất, chẳng hạn như các chất siêu dẫn, siêu lỏng hoặc màng mỏng từ tính.

Thành công của các nghiên cứu mới này cho phép đạt được những bước tiến lớn trong việc tìm hiểu bí mật của vật chất và mở ra một viễn cảnh khám phá phát minh vật liệu mới trong lĩnh vực điện tử và khoa học vật liệu.

GS. Jean-Marc Lavest, Hiệu trưởng chính USTH cho biết, mục tiêu của USTH là trở thành một trường đại học nghiên cứu với các sứ mệnh chính là triển khai nghiên cứu ở trình độ quốc tế, đào tạo các tài năng trẻ trong lĩnh vực KH&CN để đóng góp cho sự phát triển bền vững của Việt Nam. 

Để truyền cảm hứng cho các nhà khoa học trẻ và sinh viên, USTH luôn cố gắng mời đến Trường những nhà khoa học hàng đầu. Việc chào đón GS. Duncane Haldane đến thực hiện bài giảng đại chúng tại USTH đã gửi gắm thông điệp, đó là khoa học cơ bản có vai trò rất quan trọng.

GS. Jean-Marc Lavest cho rằng những giải pháp công nghệ được phát triển dựa trên những nền tảng vững chắc của khoa học cơ bản. Mỗi khám phá của khoa học cơ bản lại mở thêm một cánh cửa, giúp con người hiểu hơn về thế giới. Tuy nhiên, hiện nay trong những cuộc thảo luận công khai, vẫn có những câu hỏi về sự cần thiết của khoa học cơ bản, về sự cần thiết của việc đầu tư vào con người và nguồn lực tài chính.

Ranh giới giữa tài năng và kẻ ngốc trong khoa học rất mong manh

Nói chuyện với hơn 200 nhà khoa học và sinh viên tại USTH, GS.Duncan Haldane đã chia sẻ nhiều nội dung học thuật liên quan đến vật chất lượng tử Topo, kiến thức vật lý cơ bản, những vấn đề nóng trong nghiên cứu vật lý hiện đại, cơ học lượng tử khi electron chuyển động trong từ trường...

Thông qua bài giảng đại chúng, GS.Duncan Haldane chuyển tải thông điệp đến những người đam mê khoa học, là khi chúng ta hiểu sâu sắc hơn về cơ học lượng tử thì khả năng tìm ra những vật liệu mới sẽ hiện ra. Khả năng khám phá những điều mới mẻ liên quan đến cơ học lượng tử cũng sẽ dễ dàng hơn. Từ đó, giúp con người có những tư duy mới trong quá trình nghiên cứu lĩnh vực này.

Trong bài giảng, GS.Duncan Haldane cũng chia sẻ về sáng kiến giúp ông và một số cộng sự đoạt giải Nobel Vật lý năm 2016 là hiện tượng chuyển pha topo và pha topo ở vật chất.

Công trình nghiên cứu của ông được viết ra từ năm 1988, nhưng phải trải qua thời gian dài để được giới khoa học thế giới chấp nhận. Ban đầu, công trình này vấp phải nhiều ý kiến trái chiều từ cộng đồng khoa học thế giới, thậm chí có người cho rằng nó là điều phi lý. Tuy nhiên, ông và các cộng sự vẫn giữ vững lập trường, không ngừng cộng tác, phản biện với các cộng đồng khoa học cho đến ngày được chứng minh điều đó là đúng.

Trao đổi thêm với Báo điện tử Chính phủ, GS. Duncan Haldane bộc bạch: "Đúng hay không đúng trong khoa học được xác định bởi kết quả thử nghiệm. Khi các kết quả thử nghiệm chứng minh tôi đúng thì có nghĩa là tôi đúng. Tôi đã tìm ra cách giải quyết mới cho một vấn đề tưởng chừng đã cũ. Ranh giới giữa việc là một tài năng hay một kẻ ngốc trong khoa học nhiều khi khá mong manh và phụ thuộc vào may mắn. Và trong trường hợp này tôi là người may mắn".

GS. Duncan Haldane khuyên các nhà khoa học trẻ phải tin vào những nghiên cứu của mình. Nếu các bạn thấy đó là một nghiên cứu đúng, có ý nghĩa mà trong khi có nhiều người phản đối ý tưởng đó thì phải kiên định, bảo vệ ý tưởng của mình. Làm khoa học, không ai nghĩ là mình nghiên cứu để được trao giải thưởng Nobel hay các giải thưởng danh giá, mà đơn giản làm vì đam mê, muốn khám phá những điều bí ẩn.

"Có lần tôi đọc nghiên cứu của một nhóm khác, trong khoảng 10 phút tôi bắt đầu nghi ngờ về bản thân mình liệu những nghiên cứu của tôi có thật sự đúng hay không? Rất nhanh sau đó, tôi lấy lại niềm tin và tôi đã đi đúng hướng. Các bạn cần phải có niềm tin vào công việc của mình và cũng phải chuẩn bị tinh thần là các bạn có thể sai", GS. Duncan Haldane chia sẻ.

Đánh giá về vai trò của nghiên cứu khoa học cơ bản, GS. Duncan Haldane cho rằng, vấn đề chung của các quốc gia, không riêng gì Việt Nam, đó là bài toán đầu tư cho khoa học thì nên đầu tư vào khoa học cơ bản hay khoa học ứng dụng.

Thông thường các nghiên cứu khoa học cơ bản không phải là những nghiên cứu ngắn ngày. Nhiều người muốn nhìn trực diện và có kết quả ngay thì sẽ đầu tư vào những nghiên cứu mang tính ứng dụng.

Tuy nhiên, GS. Duncan Haldane lấy ví dụ trong nông nghiệp công nghệ cao, cần rất nhiều nghiên cứu về chuyển đổi gene, lựa chọn giống… và đó là khoa học cơ bản. Nếu những nhà chức trách chỉ lựa chọn những dự án, đề tài mang tính ứng dụng thì sẽ làm "nghèo" khoa học cơ bản, ngăn cản những người đam mê tìm kiếm, khám phá mà có thể những nghiên cứu, hiểu biết đó đem lại nguồn lợi rất lớn sau này.

Đối với Việt Nam, nên tránh tư duy một nước đang phát triển thì chỉ nên đầu tư vào nghiên cứu khoa học ứng dụng. Ở Mỹ đang hướng tới mục tiêu thúc đẩy nghiên cứu khoa học cơ bản khi có những chương trình quốc gia để hỗ trợ các nghiên cứu cơ bản, đáp ứng tính "tò mò" của các nhà khoa học. Các cơ quan của Chính phủ hay các nhà tài trợ cung cấp vốn, lựa chọn dự án dựa trên đánh giá của giới khoa học, chuyên gia chứ không phải là của giới quản lý, những người làm hành chính thuần túy.

"Tôi nghĩ rằng khoa học rất quan trọng để giải quyết nhiều vấn đề của xã hội. Các bạn trẻ có thể tin rằng còn rất nhiều vấn đề của thế giới chưa được khoa học khám phá và đây chính là cơ hội cho các bạn. Việt Nam là một đất nước trẻ, năng động. Học sinh, sinh viên Việt Nam được đào tạo khá bài bản tại nhà trường và có trình độ tốt trong các lĩnh vực toán, vật lý, hóa học, nên khoa học cơ bản của Việt Nam sẽ có thể phát triển hơn nữa trong tương lai", GS. Duncan Haldane cho hay.

GS. Duncan Haldane sinh ra ở thành phố London, Anh. Ông nhận bằng tiến sĩ tại trường Đại học Cambridge và bắt đầu làm việc tại trường Đại học Princeton từ năm 1990.

Ông nhận giải thưởng Nobel Vật lý 2016 cùng với hai nhà khoa học khác, David Thouless đến từ Đại học Washington và J.Michael Kosterlitz, Trường Đại học Brown cho những phát hiện về sự chuyển hóa kỳ lạ của vật chất.