16 công trình, cụm công trình đã được Hội đồng khoa học Nhà nước đề xuất xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KHCN đợt 5. Trước Lễ trao giải dự kiến sẽ diễn ra vào ngày 15/1 tới đây, PV đã có cuộc phỏng vấn GS.TSKH Vũ Minh Giang, Ủy viên Hội đồng cấp nhà nước xét tặng Giải thưởng.

GS.TSKH Vũ Minh Giang cho biết, với quá trình xét tặng Giải thưởng công tâm, chặt chẽ, các công trình được lựa chọn trao giải đều xứng đáng là diện mạo của khoa học Việt Nam trong cả giải đoạn vừa qua, đồng thời có sức lan tỏa mạnh mẽ đến quá trình phát triển KT-XH đất nước.

- Thưa Giáo sư, là một trong những Ủy viên Hội đồng cấp nhà nước xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KHCN đợt 5 này, GS có thể cho biết những điểm mới trong việc xét tặng Giải thưởng lần này?

GS.TSKH Vũ Minh Giang: Điểm mới đầu tiên là cập nhật những văn bản pháp luật mới được ban hành, trong đó có Luật KHCN. Theo đó, nhiều công trình của các đơn vị, doanh nghiệp ngoài công lập được đề xuất xét tặng Giải thưởng tạo nên sự đa dạng của các đối tượng tham gia xét tặng.

Việc xét tặng Giải thưởng đợt này cũng chặt chẽ hơn. Khác với trước đây, người tham gia có thể đăng ký Giải thưởng Hồ Chí Minh, nếu không đạt thì xuống Giải thưởng Nhà nước, nhưng nay theo Nghị định 78, người đăng ký chỉ được lựa chọn một lần cho công trình tham gia xét thưởng của mình.

Thứ hai, mỗi tác giả chỉ được đăng ký một công trình cho một lần, tức là nếu như đã đăng ký ở nơi khác thì không được tham gia Giải thưởng nữa.

Thứ ba, cũng theo Nghị định 78, người Việt Nam ở nước ngoài, hoặc là người nước ngoài ở Việt Nam nếu như tham gia, đóng góp công trình khoa học có giá trị cho Việt Nam thì đều được đăng ký tham gia xét thưởng.

Thứ tư, việc bình xét Giải thưởng năm nay, Ban tổ chức đã giản lược tối đa các thủ tục từ các tác giả đăng ký. Trước đây, khi tham gia, các tác giả đăng ký phải chuẩn bị gần 20 hồ sơ thì lần này chỉ nộp duy nhất một bộ, còn lại mọi thông tin liên quan được tập hợp vào một đĩa CD nhằm giảm thiểu những thủ tục cho người đăng ký tham gia.

Đặc biệt, điểm mới được nhiều người quan tâm có lẽ là quy định về mức thưởng. Đối với Giải thưởng Hồ Chí Minh, mức thưởng gấp 270 lần lương tối thiểu, Giải thưởng Nhà nước gấp 170 lần lương tối thiểu được tính ở thời điểm nhận giải, giá trị có thể trên 300 triệu đồng. Có thể xem đây là mức thưởng lớn nhất từ trước tới nay.

Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KHCN đợt 5 có mức thưởng lớn nhất từ trước tới nay. Ảnh minh hoạ

- Được biết, quá trình xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KHCN đợt 5 đã hoàn tất, chỉ chờ đợi ngày công bố trao tặng. Là người trong cuộc, ông đánh giá thế nào về quá trình xét tặng hai giải thưởng đợt 5 này?

GS.TSKH Vũ Minh Giang: Số lượng các công trình/cụm công trình được đề nghị xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KHCN lần này không nhiều. Đã có ý kiến cho rằng hình như Hội đồng quá chặt chẽ. Nhưng tôi lại được nghe nhiều hơn ý kiến đánh giá những công trình/cụm công trình được đề nghị xét tặng Giải thưởng lần này rất xứng đáng, thực sự là những công trình trội vượt, được Hội đồng đánh giá cao. Hội đồng đã chọn được những công trình/cụm công trình tiêu biểu cho khoa học Việt Nam thời gian qua.

Với tư cách là Ủy viên Hội đồng cấp Nhà nước xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KHCN lần này, tôi được biết tổng số các công trình/cụm công trình, sau vòng sơ tuyển được các bộ, ngành trung ương và các tỉnh, thành gửi lên có 102 công trình/cụm công trình. Trong số đó có 7 công trình thuộc diện bí mật quốc gia chưa đưa ra xét lần này. Còn lại những công trình/cụm công trình ấy đã được thẩm định kỹ lưỡng qua 19 hội đồng ngành và liên ngành, các thành viên Hội đồng đã có những thẩm định, đánh giá công tâm, khách quan, đúng quy trình, chặt chẽ theo đúng quy định hiện hành, đưa lên Hội đồng cấp Nhà nước 61 công trình/cụm công trình. Đây là những công trình/cụm công trình tâm huyết của các nhà khoa học.

Tuy nhiên, theo quy định hiện hành các công trình/cụm công trình đề nghị xét Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KHCN đều phải bảo đảm 3 tiêu chí cơ bản. Thứ nhất, đó phải là công trình cụm công trình xuất sắc về mặt KHCN. Mức độ xuất sắc thể hiện ở điểm xuất sắc hay đặc biệt xuất sắc để phân biệt giữa Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KHCN có tầng mức khác nhau. Thứ hai là phải có đóng góp hiện hữu, rõ ràng về mặt khoa học (được ghi nhận bởi giới khoa học quốc tế, thường thông qua công bố quốc tế bởi các nhà xuất bản hoặc những tạp chí có uy tín cao trên thế giới). Thứ ba là có ý nghĩa thực tiễn đóng góp vào công cuộc xây dựng đất nước, sự nghiệp cách mạng và có hiệu ứng xã hội. Hội đồng quán triệt đây là Giải thưởng cao nhất của đất nước về KHCN, do đó phải xứng đáng là diện mạo KHCN quốc gia trong một giai đoạn. Vì vậy, Hội đồng cân nhắc kỹ và đã thảo luận trong 2 ngày rồi đi đến bỏ phiếu.

- Nhiều công trình tham gia xét tặng Giải thưởng có đóng góp rất lớn cho xã hội, tuy nhiên, chỉ có 16 công trình, cụm công trình được xét tặng lần này. Theo Giáo sư, con số này có quá ít?

GS.TSKH Vũ Minh Giang: Từ 61 công trình tham gia chỉ còn 16 công trình được đề xuất xét tặng Giải thưởng, chiếm 21%. Con số này không phải quá thấp mà là bình thường khi so sánh với các cách chọn giải thưởng cao trên thế giới.

Thực tế, sau khi công bố số lượng 16 công trình được đề xuất xét tặng Giải thưởng, các thành viên Hội đồng có đôi chút bất ngờ, nhưng bình tĩnh suy ngẫm lại thì sự lựa chọn của các Ủy viên Hội đồng là có căn cứ, cơ sở. Mọi sự bình chọn đều trên tinh thần chung được quán triệt là bám sát chặt chẽ các văn bản, quy định của Nhà nước. Do các công trình được xét tặng mức cao nhất về KHCN ở cấp quốc gia (5 năm một lần), vì vậy phải tính đến chuyện sau khi được công bố, các công trình này nhận được sự “tâm phục, khẩu phục” của không chỉ giới khoa học trong nước mà còn quốc tế. Tôi muốn nhấn mạnh rằng, Hội đồng luôn mong muốn làm sao uy tín của Giải thưởng ngày càng được nâng tầm.

Tôi thấy rằng, lần xét tặng này chúng ta đã tuân thủ đúng quy trình, Hội đồng làm việc khách quan, có trách nhiệm đối với quyết định của từng lá phiếu. Điều quan trọng hơn, với cách làm này đã góp phần nâng cao hơn uy tín của Giải thưởng. Đó là điều không chỉ riêng Hội đồng hay lãnh đạo quản lý về KHCN của Nhà nước mà còn là mong muốn của xã hội, của đất nước. Chúng ta có một giải thưởng quốc gia được người dân trân trọng nâng niu bởi uy tín khoa học, giá trị khoa học của công trình được thừa nhận. Quá trình xét tặng vừa rồi là đúng quy trình, công tâm, nâng cao uy tín của Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về KHCN.

- Trân trọng cảm ơn ông.