Theo thông tin từ Văn phòng Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp quốc (FAO) tại Việt Nam, trong khuôn khổ sự kiện Đại hội đồng lần thứ 65 của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), FAO và IAEA đã ghi nhận những đóng góp trong công tác chọn tạo giống thực vật đột biến của 28 nhà khoa học, nhóm nghiên cứu đến từ 20 quốc gia và vùng lãnh thổ để trao giải thưởng dành cho những thành tựu xuất sắc mà họ đã đạt được.

Trong đó có 11 giải thưởng cho hạng mục “Thành tựu xuất sắc”, 10 giải thưởng cho hạng mục “Phụ nữ tham gia nghiên cứu, tạo giống thực vật đột biến” và 7 giải thưởng cho hạng mục “Nhà khoa học trẻ cho những nỗ lực to lớn trong thành tựu phát triển các giống đột biến mới bằng kỹ thuật chiếu xạ 10 năm qua”.

Ở lần trao giải này, 2 nhà khoa học Việt Nam đã xuất sắc ghi tên mình vào danh sách nhận giải thưởng của FAO và IAEA. Cụ thể là TS. Võ Thị Minh Tuyển (giải thưởng “Phụ nữ trong tạo giống thực vật đột biến) và Ths. Nguyễn Văn Mạnh (giải thưởng “Nhà khoa học trẻ”). Cả hai chuyên gia hiện đang công tác tại Viện Di truyền Nông nghiệp Việt Nam.

FAO cũng cho biết, trong khuôn khổ hợp tác giữa IAEA và FAO, các chuyên gia trên toàn thế giới đang nhận được những trợ giúp về sử dụng kỹ thuật hạt nhân trong nông nghiệp, trong đó có chiếu xạ hạt giống hoặc vật liệu thực vật khác, nhằm phát triển các giống cây trồng có đặc tính như khả năng chịu hạn hán hoặc cao sản.

Ngoài ra, các chuyên gia trong khu vực cũng chia sẻ các biện pháp thực hành tốt nhất thông qua Mạng lưới chọn tạo giống đột biến thực vật khu vực châu Á và Thái Bình Dương, do Trung tâm Liên hiệp FAO - IAEA thiết lập gần đây, cung cấp hỗ trợ kỹ thuật dựa trên nhu cầu của mỗi quốc gia.

TS Võ Thị Minh Tuyển, Trưởng bộ môn Đột biến & ưu thế lai thuộc Viện Di truyền nông nghiệp Việt Nam, một trong hai nhà khoa học Việt Nam được nhận giải thưởng của IAEA và FAO. Ảnh: SGGP

Được biết, trước đó, hai tổ chức IAEA và FAO cũng đã hỗ trợ Việt Nam thực hiện dự án giúp giảm thiểu ô nhiễm sông Nhuệ. Sông Nhuệ là phụ lưu của sông Đáy, chảy qua địa phận thành phố Hà Nội và tỉnh Hà Nam. Con sông này hiện đang bị bồi lắng và ô nhiễm rất nặng do nước thải của các hoạt động công nghiệp, nông nghiệp và sinh hoạt gây ảnh hưởng tới sức khỏe người dân sống trong lưu vực.

Do hàm lượng oxy hòa tan rất thấp nên con sông này đã trở thành “dòng chết”, tôm cá không thể sống được. Vào mùa khô, dòng sông cạn kiệt, trơ đáy bùn, tồn đọng chất thải khiến nhiều khúc sông thành bãi rác lộ thiên. Sự phát triển quá mức của thực vật và tảo tại sông Nhuệ là kết quả của việc dư thừa các chất dinh dưỡng - hiện tượng phú dưỡng, đến mức nó không còn được sử dụng để đánh cá, du lịch, thậm chí là tưới tiêu, dẫn đến mất mùa, đe dọa an sinh và ảnh hưởng đến kế sinh nhai của người dân sống trong khu vực.

Các nhà khoa học của Viện KH&KT hạt nhân (VINATOM), và Viện Thổ nhưỡng nông hóa (Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam) đã sử dụng kỹ thuật hạt nhân (phân tích đồng vị bền nitơ) để xác định hàm lượng đóng góp của phân bón vào nitơ trong nước sông Nhuệ. Bằng cách lấy mẫu nước trong các nhánh sông nhỏ và ao ở thượng nguồn sông, nơi trồng các loại rau và hoa màu khác nhau để xác định thành phần đồng vị của nước và chất dinh dưỡng trong đó, các nhà khoa học có thể theo dõi dòng ô nhiễm.

Ông Joseph Adu-Gyamfi, chuyên gia Quản lý Tổng hợp Đất và Phân bón tại Trung tâm Hợp tác FAO/IAEA về kỹ thuật hạt nhân cho nông nghiệp thực phẩm và là người tham gia điều phối dự án, giải thích: “Các đồng vị có thể được sử dụng chất đánh dấu để theo dõi các chất ô nhiễm phốt pho và nitơ. Từ đó, giúp xác định các nguồn gây ô nhiễm, sự phân bố và chuyển dịch của chúng”.

Về cơ bản, khi sự ô nhiễm đến từ nhiều nguồn như sông, lạch hoặc ao hồ thì việc giám sát thông thường không thể xác định được nguồn gốc của các chất ô nhiễm ở đâu. Đồng vị bền, là dạng nguyên tử không phóng xạ, có thể được sử dụng làm chất đánh dấu nhờ các đặc điểm độc đáo của chúng. Thành phần đồng vị của từng chất dinh dưỡng có thể là dấu vân tay của nguồn gốc xuất xứ. Chúng có cùng đặc tính hóa học như nguyên tử “thông thường” nhưng có số khối khác nhau và do đó có thể phân biệt được.

Nhờ ứng dụng này, các nhà khoa học đã xác định được nguồn gây ô nhiễm trên sông Nhuệ có quá nhiều nitơ, phốt pho và đang thực hiện các bước để cải thiện chất lượng nước. Dựa trên kết quả đồng vị nitơ, các nhà khoa học nghiên cứu về đất có thể xác định thời điểm bón phân và lượng phân bón phù hợp với nhu cầu cây trồng thông qua vòng đời của chúng, đồng thời đưa ra khuyến cáo cho nông dân về việc họ đã sử dụng nhiều phân bón hơn mức mà cây trồng có thể hấp thụ, lượng hóa chất dư thừa đi vào các nhánh sông nhỏ và ao rồi chảy ra sông Nhuệ. Khi áp dụng phương pháp này, lượng phân bón chảy tràn đã giảm và trong một số trường hợp, giảm ô nhiễm và phú dưỡng hoàn toàn.