Việt Nam và Hoa Kỳ dự định sẽ tăng cường hợp tác về năng lượng sạch trong lĩnh vực hạt nhân dân sự với nhận thức rằng năng lượng hạt nhân được sử dụng một cách an toàn và an ninh sẽ là nguồn năng lượng phát thải các bon thấp quan trọng trong việc làm giảm sự phát thải từ ngành năng lượng toàn cầu khi chúng ta giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu và bảo đảm an ninh năng lượng cho nhiều người dân hơn. Tâm điểm của mối quan hệ này là hai nước chia sẻ cam kết về an toàn, an ninh và không phổ biến hạt nhân ở mức cao nhất, cũng như duy trì một cơ quan pháp quy mạnh, độc lập và hiệu quả. Vào đầu tháng này (tháng 5/2016), Việt Nam và Hoa Kỳ đã ký Dàn xếp hành chính của Hiệp định lịch sử giữa hai nước về sử dụng hòa bình năng lượng hạt nhân (Hiệp định 123), mở cửa cho hoạt động thương mại hạt nhân giữa hai nước từ năm 2014. Để tiếp tục xây dựng trên cơ sở sự hợp tác mạnh mẽ trong lĩnh vực hạt nhân dân sự này, Việt Nam và Hoa Kỳ hướng đến:

Xây dựng các mối quan hệ thể chế:

- Thành lập một Ủy ban hỗn hợp mới giữa Việt Nam – Hoa Kỳ về Hợp tác hạt nhân dân sự nhằm thúc đẩy việc thực hiện Hiệp định 123 cũng như hợp tác và chia sẻ thông tin, bao gồm cả sự tham gia của khu vực chính phủ và tư nhân, trên nhiều lĩnh vực như an toàn, an ninh, thanh sát và không phổ biến hạt nhân.

- Hành động hướng tới việc thành lập một Trung tâm Hỗ trợ kỹ thuật về An ninh và Thanh sát hạt nhân tại Việt Nam. Thông qua phát triển nguồn nhân lực, hỗ trợ kỹ thuật và khoa học trong lĩnh vực an ninh hạt nhân, Trung tâm này sẽ góp phần tăng cường an ninh hạt nhân tại Việt Nam cũng như trong toàn khu vực.

- Hỗ trợ các nỗ lực của Việt Nam trong việc phê chuẩn Công ước về bồi thường bổ sung cho thiệt hại hạt nhân (CSC) và Công ước quốc tế về ngăn chặn các hành động khủng bố hạt nhân.

Tăng cường Giáo dục và Đào tạo:

- Tăng cường cơ hội học tập và trao đổi chuyên gia về năng lượng hạt nhân dân sự, an toàn và an ninh thông qua các chương trình giáo dục của Hoa Kỳ, như chương trình chuyên gia Fulbright, các chương trình thăm quan quốc tế dành cho lãnh đạo theo yêu cầu, và học bổng hỗ trợ các nhà khoa học và sinh viên ngành khoa học và kỹ thuật hạt nhân của Việt Nam

- Tăng cường năng lực của Việt Nam về thanh sát thông qua đào tạo về hệ thống quản lý thông tin về thanh sát, xây dựng chương trình thanh sát quốc gia, và phát triển kế hoạch chiến lược cho phòng thí nghiệm thanh sát.

- Thực hiện các hoạt động xây dựng năng lực tại Phòng thí nghiệm quốc gia Idaho và Phòng thí nghiệm quốc gia Argome để đào tạo các nhà nghiên cứu từ các cơ quan của Việt Nam trong lĩnh vực: nhiên liệu và vật liệu cho lò phản ứng nghiên cứu mới; mô phỏng nhà máy điện hạt nhân và độ tin cậy của con người; phân tích an toàn, sự cố trong thiết kế và tai nạn nghiêm trọng tại nhà máy điện hạt nhân. Đào tạo này sẽ được bắt đầu trong quý 4 năm 2016.

- Bổ sung chương trình giảng dạy về hạt nhân cho trường đại học của Việt Nam với chương trình giảng dạy từ xa về lò phản ứng của Trường Đại học bang Bắc Carolina với sự hỗ trợ của Bộ Năng lượng Hoa Kỳ.

- Thúc đẩy việc chia sẻ thông tin và địa chỉ liên lạc của nhà trường thông qua chương trình Giáo trình hạt nhân thống nhất, gồm có 32 trường đại học Hoa Kỳ với chương đào tạo công nghệ hạt nhân trong 2 năm dành cho nhà vận hành nhà máy điện hạt nhân trong tương lai.

Thúc đẩy một cơ quan pháp quy hiệu quả:

- Xây dựng năng lực pháp quy hạt nhân ở Việt Nam để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế thông qua việc trao đổi kinh nghiệm pháp quy và đào tạo an toàn hạt nhân với Ủy ban Pháp quy hạt nhân Hoa Kỳ (NRC). Các hoạt động này được thiết kế để hỗ trợ Việt Nam trong việc phát triển cơ sở hạ tầng pháp quy và duy trì các năng lực kỹ thuật cốt lõi nhằm giúp cơ quan pháp quy của Việt Nam cấp phép và xây dựng lò phản ứng mới.

- Hỗ trợ pháp triển pháp quy về An ninh hạt nhân và các đào tạo liên quan tại Việt Nam thông qua hợp tác giữa Cục An toàn bức xạ và hạt nhân (VARANS) và các cơ quan thuộc chính phủ của Hoa Kỳ.

Tăng cường kiểm soát xuất khẩu:

- Xây dựng năng lực của Việt Nam trong việc quản lý thương mại và chuyển giao hàng hóa thiết bị, công nghệ lưỡng dụng và thiết lập các biện pháp thực thi tại biên giới, cửa khẩu liên quan thông qua chương trình Kiểm soát xuất khẩu và An ninh biên giới liên quan của Hoa Kỳ. Các hoạt động này được thiết kế để cải thiện khuôn khổ pháp lý về kiểm soát thương mại chiến lược của Việt Nam và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

- Xây dựng năng lực cho Hải quan Việt Nam để nhận diện hàng hóa lưỡng dụng cần kiểm soát trong các lĩnh vực hạt nhân, tên lửa, hóa học và sinh học chịu kiểm soát bởi các chế độ kiểm soát xuất khẩu đa phương. Thông qua đào tạo và hội thảo, giúp đỡ Việt Nam thiết lập hệ thống kiểm soát thương mại chiến lược để thúc đẩy không phổ biến hạt nhân và phát triển kinh tế.

Bảo vệ và Theo dõi vật liệu hạt nhân và phóng xạ:

- Đối tác với các bên liên quan của Chính phủ Việt Nam để xây dựng năng lực bền vững tập trung vào việc bảo vệ vật liệu hạt nhân, vật liệu phóng xạ và ngăn chặn, phát hiện và ứng phó việc buôn bán các việt liệu này. Điều này được thực hiện thông qua các hội thảo, tập huấn, trao đổi các bài học kinh nghiệm, nâng cấp an ninh tại các địa điểm có vật liệu phóng xạ có hoạt độ cao và lắp đặt các hệ thống phát hiện phóng xạ tại các cửa khẩu chính.

- Hỗ trợ xây dựng một hệ thống mới của Việt Nam nhằm tự động kiểm soát và báo cáo việc di chuyển của vật liệu phóng xạ và hạt nhân phù hợp với tiêu chuẩn IAEA, bao gồm thông qua việc cung cấp phần mềm và các phần cứng, tư vấn, hướng dẫn và kiểm tra chất lượng.

- Hỗ trợ các chương trình An ninh hạt nhân của VARANS thông qua một loạt bốn hội thảo tập huấn về an ninh hạt nhân của Cơ quan giảm thiểu các mối đe dọa của Hoa Kỳ (DTRA) cùng với các cơ quan khác của Chính phủ Hoa Kỳ.

Tăng cường năng lực ứng phó sự cố:

- Tăng cường sự chuẩn bị và khả năng ứng phó sự cố của Việt Nam thông qua các khóa đào tạo về phát hiện và ứng phó khẩn cấp hạt nhân/phóng xạ, quản lý hậu quả và ứng phó về y tế; đào tạo bảo đảm an ninh hạt nhân cho các sự kiện lớn; cung cấp khả năng tiếp cận với năng lực ứng phó khẩn cấp và kỹ thuật của Cơ quan An ninh hạt nhân quốc gia của Hoa Kỳ (NNSA); và có thể sẽ cung cấp thiết bị kỹ thuật ứng phó khẩn cấp cho Việt Nam.

Hỗ trợ đào tạo Công - Tư:

- Thúc đẩy đào tạo chung giữa chính phủ - doanh nghiệp Hoa Kỳ cho công chức của Việt Nam trong khoa học, kỹ thuật hạt nhân và các chương trình có liên quan.

Thúc đẩy thương mại hạt nhân dân sự song phương:

- Tổ chức một thương vụ về hạt nhân dân sự vào năm 2017, nhằm hỗ trợ việc hợp tác giữa ngành công nghiệp Hoa Kỳ và Việt Nam trong việc phát triển các chương trình hạt nhân dân sự của Việt Nam./.