Chính sách ưu đãi chưa như kỳ vọng

Mới đây, tại Hội nghị lấy ý kiến của trí thức KH&CN trước Kỳ họp thứ 6 của Quốc hội khóa XV, nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân chia sẻ:  "Hiện nay, nhiều địa phương, bộ, ngành đã "trải thảm đỏ" mời nhà khoa học, trí thức về làm việc nhưng có tình trạng chưa sẵn sàng giao việc, giao quyền".

Theo ông Nguyễn Quân, các nhà khoa học cần được tin tưởng, giao việc, tạo điều kiện về môi trường làm việc, chế độ thu nhập thỏa đáng để yên tâm nghiên cứu, cống hiến trí tuệ của mình xây dựng đất nước. Điều quan trọng hơn nữa, đó là các nhà khoa học, trí thức cần được giao quyền tự chủ trong hoạt động KH&CN. Nếu các trí thức, nhà khoa học không được tự quyết làm việc gì, sử dụng kinh phí ngân sách như thế nào, tuyển dụng, hợp tác ra sao thì các chính sách trọng dụng nhân tài sẽ không phát huy hiệu quả.

Thực tế, hiện nay, lương thấp, phụ cấp không có, lĩnh vực nghiên cứu KH&CN vì thế không phải là lựa chọn của nhiều người trẻ. Chỉ tính riêng tại Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, tỉ lệ các nhà khoa học trẻ chỉ khoảng hơn 30%.

PGS. TS Trần Tuấn Anh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam từng chia sẻ: "Nguy cơ chảy máu chất xám ngày càng trầm trọng. Bởi ở các doanh nghiệp bên ngoài, cơ chế về tài trợ các đề tài nghiên cứu khoa học thông thoáng hơn. Lương trả cho các nhà khoa học cũng cao hơn gấp nhiều lần".

Mạnh dạn đề xuất, triển khai các chế độ, chính sách đãi ngộ vượt trội

Theo Bộ KH&CN, triển khai Luật KH&CN, từ năm 2013, Bộ KH&CN đã nỗ lực phối hợp với các bộ, ngành xây dựng trình Chính phủ ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền một số chính sách ưu đãi đối với cá nhân hoạt động trong lĩnh vực KHCN. 

Trong đó, có một số chính sách đặc thù hơn đối với nhóm nhà khoa học đầu ngành, nhà khoa học được giao chủ trì nhiệm vụ cấp quốc gia đặc biệt quan trọng, nhà khoa học trẻ tài năng. Mặc dù mong muốn và kỳ vọng rất nhiều, nhưng việc triển khai những chính sách này còn rất khiêm tốn.

Bà Nguyễn Thị Ngọc Diệp, Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ KH&CN cho biết, theo Luật KH&CN năm 2013, các nhà khoa học đầu ngành, những người chủ trì các nhiệm vụ KHCN quốc gia, nhà khoa học trẻ tài năng được đề xuất kinh phí từ ngân sách nhà nước để triển khai các nhiệm vụ, nhóm nghiên cứu mạnh. Tuy nhiên, việc triển khai chính sách gặp nhiều vướng mắc, bởi ngân sách nhà nước hạn hẹp, nhiều quy định chưa đồng bộ với các luật khác…

Theo bà Nguyễn Thị Ngọc Diệp, Bộ KH&CN đã rà soát những vướng mắc và tới đây, khi sửa đổi Luật KH&CN, Bộ dự kiến bổ sung làm rõ thế nào là nhà khoa học, nhà khoa học đầu ngành để có ưu đãi tương ứng với các chức danh này.

Bà Nguyễn Thị Ngọc Diệp cũng nêu một thực tế là hiện nay, việc ứng dụng công nghệ trong sản xuất tại doanh nghiệp khá nhiều. Do đó, Bộ KH&CN sẽ quy định rõ hơn các chức danh công nghệ để thể hiện được sự quan tâm của Nhà nước cũng như các chính sách ưu đãi liên quan tới các chức danh này. 

Đồng thời, bổ sung những quy định để có sự chung tay của các bộ, ngành trong việc đào tạo nhân lực KHCN, nâng cao chất lượng và năng lực của đội ngũ các nhà khoa học trẻ cũng như các nhà khoa học tài năng.

Liên quan đến tiền lương và thu nhập đối với người làm khoa học, bà Phạm Thị Vân Anh, Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ (Bộ KH&CN) cho hay, một trong những cơ chế giúp các tổ chức KH&CN thực hiện được việc chi trả tiền lương và thu nhập cho người làm việc trong tổ chức mình có thể cải thiện hơn, đó là chính sách tự chủ đối với tổ chức KHCN.

Tuy nhiên, với Nghị định 60/2021/NĐ-CP quy định về cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập, việc thực hiện chính sách ưu đãi nhà khoa học đã có một số điểm không còn thuận lợi như trước. 

Đơn cử, trước đây, các tổ chức KH&CN có thể chi trả lương cho nhà khoa học mức cao nhất là gấp 3 lần lương nhưng hiện nay mức này đã bị giới hạn. Mặt khác, KH&CN là lĩnh vực sự nghiệp, để xây dựng bảng lương riêng khác với các lĩnh vực sự nghiệp khác là một khó khăn.

Theo bà Phạm Thị Vân Anh, hiện nay đã có một số giải pháp góp phần cải thiện vấn đề này. Trước hết, theo Nghị quyết 27 về cải cách tiền lương (sẽ được thực hiện từ năm 2024) thì việc chi trả tiền lương theo vị trí việc làm. Khi đó sẽ có cơ chế để thực hiện việc chi trả tiền lương xứng đáng với vị trí, với đóng góp của từng nhà khoa học.

Hơn nữa, Bộ KH&CN đang được Chính phủ giao chủ trì xây dựng Nghị định về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm mang tính đặc thù, phù hợp với tổ chức KH&CN công lập. Dự kiến những nội dung sửa đổi, bổ sung đó sẽ giao cho thủ trưởng tổ chức KH&CN quyền được tự chủ một cách toàn diện, chứ không phải như Nghị định 60 hiện nay là dựa trên cơ sở tự chủ tài chính. 

Trong tự chủ toàn diện, có nội dung hết sức quan trọng là tự chủ trong công tác nhân sự, tức là tự chủ trong việc tuyển chọn, tuyển dụng, chi trả lương. Đây là các giải pháp góp phần cải thiện thu nhập cho những nhà khoa học có đóng góp, cống hiến xứng đáng.

Ngoài ra, Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 03 ngày 10/01/2023 quy định lập dự toán, quản lý sử dụng và quyết toán kinh phí ngân sách nhà nước thực hiện nhiệm vụ KHCN; Bộ KH&CN đã ban hành như Thông tư 02 ngày 8/5/2023 hướng dẫn một số nội dung chuyên môn phục vụ công tác xây dựng dự toán thực hiện nhiệm vụ KHCN có sử dụng ngân sách nhà nước. 

"Trong các thông tư này, các định mức chi trả có sự cải thiện", bà Phạm Thị Vân Anh nói.

Trước đó, vào tháng 7, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký ban hành văn bản số 690/TTg-KGVX yêu cầu các bộ, cơ quan liên quan rà soát, tham mưu, đề xuất sửa đổi, bổ sung các cơ chế, chính sách đột phá, các giải pháp toàn diện, hiệu quả để thúc đẩy phát triển KHCN và khuyến khích đổi mới sáng tạo. Trong đó có việc nghiên cứu, mạnh dạn đề xuất, triển khai các chế độ, chính sách đãi ngộ vượt trội cho đội ngũ nghiên cứu KHCN.

Mới đây nhất, trong phát biểu bế mạc Hội nghị Trung ương 8, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh, bối cảnh tình hình mới và yêu cầu, nhiệm vụ mới đòi hỏi phải ban hành Nghị quyết mới của Trung ương về tiếp tục xây dựng đội ngũ trí thức nước nhà, bồi đắp nguyên khí quốc gia vững mạnh hơn nữa, đáp ứng yêu cầu chủ động, tích cực tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước...

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh, cần phát triển, thu hút, đãi ngộ và tôn vinh đội ngũ trí thức; tạo môi trường và điều kiện thuận lợi để trí thức khởi nghiệp và lao động sáng tạo, phát huy tài năng, trí tuệ của tập thể và cá nhân các nhà khoa học...