Thứ trưởng Bộ KH&CN Trần Hồng Thái phát biểu tại Hội thảo - Ảnh: VGP/HG

Ngày 8/12, Bộ KH&CN phối hợp với Phân hiệu trường Đại học Thuỷ lợi tại TPHCM tổ chức Hội thảo "Định hướng phát triển và ứng dụng KH&CN bảo đảm an ninh nguồn nước giai đoạn 2021-2030".

Để lĩnh vực an ninh nguồn nước phát triển bền vững 

Thứ trưởng Bộ KH&CN Trần Hồng Thái cho biết, an ninh nguồn nước đã trở thành vấn đề toàn cầu, việc bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước là yêu cầu tất yếu khách quan, là trách nhiệm và nghĩa vụ của cả hệ thống chính trị và toàn dân, đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với phát triển nhanh và bền vững đất nước trong giai đoạn trước mắt và lâu dài.

Năm 2022, Ban chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành Kết luận số 36-KL/TW ngày 23/6/2022 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã đề ra 9 nhóm nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu, trong đó đưa ra giải pháp "Nghiên cứu, phát triển, ứng dụng khoa học và công nghệ, chuyển đổi số trong bảo đảm an ninh nguồn nước, an toàn đập, hồ chứa nước".

Giải pháp này cũng đã được cụ thể hoá tại Quyết định số 1595/QĐ-TTg ngày 23/12/2022 của Thủ tướng Chính phủ và một số chiến lược, quy hoạch như: Quy hoạch tài nguyên nước thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Cửu Long thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Hồng-Thái Bình thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đều đề cập đến nội dung về bảo đảm an ninh nguồn nước…

Cuối tháng 11/2023, Quốc hội cũng đã chính thức thông qua dự án Luật Tài nguyên nước (sửa đổi), góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong công tác quản lý nhà nước về tài nguyên nước, bảo đảm an ninh tài nguyên nước quốc gia.

Từ nhu cầu thực tiễn an ninh nguồn nước và nhiệm vụ được giao của Đảng, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ, ngày 01/12, Bộ KH&CN đã ban hành Quyết định số 2846/QĐ-BKHCN phê duyệt Chương trình KH&CN cấp quốc gia giai đoạn đến năm 2030 "Nghiên cứu khoa học và công nghệ phục vụ bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước", mã số KC.14/21-30.

Bộ KH&CN kỳ vọng trong giai đoạn đến năm 2030, Chương trình KC.14/21-30 sẽ góp phần giải quyết những vấn đề tổng thể các vấn đề KH&CN liên quan đến an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước.

"Chúng ta cố gắng xây dựng các nhóm nghiên cứu mạnh về an ninh nguồn nước. Bộ KH&CN sẽ luôn hỗ trợ, đồng hành cùng các nhà khoa học để lĩnh vực an ninh nguồn nước và an toàn đập hồ chứa nước phát triển và bền vững", Thứ trưởng Trần Hồng Thái nhấn mạnh.

GS.TS. Nguyễn Văn Tỉnh, Chủ nhiệm Chương trình KC.14/21-30 giới thiệu về Chương trình KC.14/21-30 - Ảnh: VGP/HG

Ứng dụng công nghệ tiên tiến bảo đảm an ninh nguồn nước

Tại Hội thảo các nhà khoa học, chuyên gia đã trao đổi và thảo luận về các giải pháp bảo đảm an ninh tài nguyên nước quốc gia; nghiên cứu, ứng dụng KH&CN chế tạo máy bơm phục vụ bảo đảm an ninh nguồn nước; đánh giá thực trạng và định hướng nghiên cứu KH&CN bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước tại một số khu vực của Việt Nam…

GS.TS. Nguyễn Văn Tỉnh, Chủ nhiệm Chương trình KC.14/21-30 cho biết, mục tiêu của Chương trình hướng tới cung cấp luận cứ, cơ sở khoa học và thực tiễn để hỗ trợ xây dựng, hoàn thiện thể chế, chính sách nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước.

Đồng thời phát triển, ứng dụng, chuyển giao được các công nghệ tiên tiến để phát triển, quản lý, khai thác, sử dụng hiệu quả nguồn nước phục vụ dân sinh, phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng-an ninh, an ninh nguồn nước và chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu; phát triển, ứng dụng và chuyển giao được các công nghệ tiên tiến nhằm nâng cao mức độ an toàn, hiệu quả quản lý, khai thác đập, hồ chứa nước và công trình thủy lợi.

Chương trình đề ra một số mục tiêu như: 60% số nhiệm vụ có kết quả được ứng dụng hoặc ứng dụng thử nghiệm thành công; 30% số nhiệm vụ có đơn đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ (sáng chế, giải pháp hữu ích) được chấp nhận, trong đó 10% số nhiệm vụ có bằng độc quyền sáng chế hoặc giải pháp hữu ích được công nhận; 20% số nhiệm vụ có doanh nghiệp tham gia phối hợp thực hiện…

Nêu các thách thức liên quan đến nước ở ĐBSCL và định hướng các vấn đề nghiên cứu, GS.TS. Tăng Đức Thắng, Nguyên Phó Giám đốc Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam cho rằng, ĐBSCL đang chịu các tác động lớn của biến đổi khí hậu, nước biển dâng, lún sụt đất. Phát triển ĐBSCL cần theo hướng thích nghi có kiểm soát, chủ động tạo ra chế độ nước hợp lý trên nền chế độ tự nhiên, làm giảm mức độ rủi ro, bấp bênh trong các hoạt động kinh tế-xã hội, nhất là ngành nông nghiệp.

Do vậy, theo GS.TS. Tăng Đức Thắng, cần lồng ghép các các vấn đề trọng yếu (bảo đảm an ninh nguồn nước, ngập nước và suy thoái đồng bằng) vào chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của ĐBSCL và quốc gia; cần xây dựng kế hoạch, quy hoạch dài hạn cho các vấn đề liên quan đến nước (tầm nhìn hàng trăm năm), bao gồm: Bảo đảm an ninh nguồn nước; quy hoạch phòng chống ngập nước cho toàn ĐBSCL; bảo vệ chống biển lấn và hệ sinh thái ngập mặn ven biển…

Đồng thời cần nghiên cứu các giải pháp chủ động cấp nước ngọt cho các vùng hạn mặn và khan hiếm nước ĐBSCL; nghiên cứu tính khả thi của việc xây dựng hồ trữ nước ngọt trên hệ thống sông Vàm Cỏ để bảo đảm an ninh nguồn nước phục vụ phát triển kinh tế-xã hội trong điều kiện biến đổi khí hậu, nước biển dâng; nghiên cứu đánh giá, dự báo chế độ nước (mực nước, sóng, chất lượng nước) vùng ven biển ĐBSCL phục vụ phát triển thủy sản ven biển (nội địa và nuôi biển)…